In 1882 gaf het Rijk justitiearchitect J.F. Metzelaar de opdracht tot de bouw van een cellulaire gevangenis met poortgebouw. Voor veel Groningers is met name dit ontzagwekkende poortgebouw een bekend beeld.

Het poortgebouw wordt gekenmerkt door twee zeshoekige torens en een rondboogdoorgang in het midden. De architect is duidelijk geïnspireerd geweest door kastelen en hun ondoordringbare en robuuste uiterlijk. De zware torens zijn voorzien van schietsleuven en - evenals de muren - van kantelen. Boven de ingang is een hardstenen plaat bevestigd, waarop als bouwjaar 1882-1883 staat aangegeven. Achter dit poortgebouw ligt het voorplein dat leidt naar het entreegebouw van de oude gevangenis.

Het entreegebouw bestaat uit twee bouwlagen onder een zadeldak en is symmetrisch van opbouw. De centrale hal en het trappenhuis zijn nog in hun oorspronkelijke staat. Haaks op het voorgebouw sluiten de cellenvleugels van de oude gevangenis aan. De oorspronkelijke plattegrond heeft een kruisvorm, met op de kruising een koepel.

Sinds 1951 is de gevangenis in gebruik als tbs-kliniek en onderdeel van een veel groter complex. Momenteel worden in het forensisch psychiatrisch centrum, dat zich uitstrekt tot de Engelse Kamp, ruim tweehonderd patiënten behandeld met als doel een veilige terugkeer naar de samenleving te realiseren.