STAAT IN GRONINGEN

Redengevende omschrijving
Guldenstraat 40; 42; 42/1; 44; Zwanestraat 2

Bedrijfspand (vm. modehuis H.B.) - 1939
Architect: G.A. Heldoorn, Leeuwarden
Opdrachtgever: J.L. Brenninkmeijer (C & A)
Aannemer: H. Rottinghuis
Huidige bestemming

Bedrijfspand (Douglas Parfumerie en Lasergame Arena en Playcounter Q-pit)

Inleiding

Bedrijfspand, gesitueerd op de hoek van de westelijke gevelwand van de Guldenstraat en de Zwanestraat nabij de Grote Markt in het hart van het centrum van Groningen, gebouwd in 1939 in opdracht van J.L. Brenninkmeijer (C & A) als modehuis H.B. op de plaats van twee oude (woonhuis)panden naar ontwerp van architect G.A. Heldoorn uit Leeuwarden in een vrij traditionele, aan de stijl van de Delftse school verwante vormgeving.

Een van de twee panden, dat naast het hoekpand, werd in 1905 bewoond door Jkvr. A.N. Quintus, lid van een bekende Groninger regentenfamilie. Het pand op de hoek was vanaf 1913 in gebruik bij de Credietvereniging uit Amsterdam, die in Groningen een agentschap bezat. In 1917 werden de beide beganegrond verdiepingen samengevoegd tot kantoorruimten ten behoeve van de 'Bank-Associatie Wertheim & Gompertz' en 'De Creditvereniging 1853 NV', gevestigd te Amsterdam.

Tijdens de bevrijding van Groningen op 15 april werden de Guldenstraat, Grote Markt en omgeving zwaar getroffen. Het modehuis was een van de weinige panden aan de westzijde van de Guldenstraat die overeind bleef. Het gebouw was voor driekwart gespaard gebleven; alleen het dak en de bovenste verdieping waren door brand verwoest.

Al een paar dagen later, op 18 april, vroeg eigenaar J.J. Brenninkmeijer toestemming aan de gemeente om een noodconstructie te maken om het gebouw en de inventaris tegen inwatering te beschermen zodat het bedrijf kon voortbestaan. Gelijktijdig bood het pand onderkomen aan de modezaak van de firma Feldbrugge, wier pand aan de noordzijde van de Grote Markt geheel was verwoest. In 1947 vond definitieve herbouw plaats van de kapverdieping naar het oorspronkelijke ontwerp door architect Heldoorn. Voor de herbouw kreeg de eigenaar een Rijksbijdrage van fl. 20.000,-.

De in Friesland geboren architect Gerhardus Albertus Heldoorn (1899-1965) volgde zijn M.T.S.-studie bouwkunde in Amsterdam In 1925 keerde hij terug naar Friesland en begon als bouwkundige te werken bij het architectenbureau J. Gros, een architect die voornamelijk in de stijl van de Amsterdamse school werkte. Drie jaar later werd hij medearchitect en kreeg het bureau de naam Gros en Heldoorn. Na het overlijden van Gros in 1932 ging Heldoorn als zelfstandig architect alleen verder en bleef hij het bureau tot zijn overlijden in 1965 runnen. Het bureau werd overgenomen en bestaat nog steeds onder dezelfde naam in Leeuwarden. Markante ontwerpen van Heldoorn zijn etagewoningen aan de Heliconweg in Leeuwarden (1951) en het gemeentehuis van West-Terschelling (1953) met een sterk aan de Delftse School gerelateerd ontwerp. Eveneens van zijn hand in Groningen is het ontwerp van het winkelpand van de Fa Gebr. Janssen damesconfectie aan de Grote Markt 19-20 (1954-1955). Hoewel er slechts enkele jaren tussen liggen, is het contrast groot tussen de bouw van het pand aan de Guldenstraat en dat aan de Grote Markt: traditionele ambachtelijkheid en degelijkheid tegenover moderne innovatie en functionaliteit.

In 1974-1975 werd de begane grond van het pand grondig gewijzigd door het dichtzetten en vernieuwen van de winkelpui waarmee de relatie tussen boven- en onderbouw is verstoord. Oorspronkelijk bestond de beganegrond uit ver teruggeplaatste puien met eilandetalages en een diep ingangsportiek tussen forse kolommen, dat doorliep naar de zijde van de Zwanestraat waarbij de private en openbare (loop)ruimte in elkaar overvloeiden.

Als gevolg van het dichtzetten van de begane grond door het naar voren plaatsen van de winkelpuien raakte het karakteristieke trappenhuis aan de achterzijde buiten gebruik en werd deze ruimte functioneel losgekoppeld van het winkelgedeelte aan de voorzijde. Dit trappenhuis werd geprojecteerd op de plaats waar oorspronkelijk de binnenplaats tussen het voor- en achterhuis van de gesloopte historische bebouwing was gelegen.

Alle ramen zijn enkele jaren geleden aan de buitenkant opnieuw geschilderd in de oorspronkelijke kleurstelling.

Omschrijving

Het forse en brede pand telt drie bouwlagen hoog onder een licht ingezwenkt, dwarsgeplaatst en afgeknot schilddak, dat belegd is met een zwarte golfpan. De totale hoogte van het pand bedraagt ca. 19 meter. Ongeveer in het midden van het platte dakvlak evenwijdig aan de Zwanestraatzijde bevindt zich een glazen lichtkap van 8,5 m. x 2,5 m. ter verlichting van de onderliggende zolderruimte waar de naaiateliers waren gevestigd (nu afgetimmerd). In de breedte van het bouwvolume is nog de korrel van de twee gesloopte, oude panden te herkennen. Het gebouw is opgetrokken op een rechthoekige plattegrond van 16,5 m. x 21,5 m. en opgemetseld uit roodbruine baksteen in kettingverband. De voorgevel aan de Guldenstraat is zes raamtraveeen breed; de zijgevel aan de Zwanestraat vijf raamtraveeen. Aan kop van de gevel aan de Zwanestraat bevindt zich een tweelaagse aanbouw in dezelfde stijl en vormgeving. Een hiernaast liggende smalle afsluitbare steeg scheidt het pand van zijn belenders.

De begane grond bevat over de volle breedte van de gevel een winkelpui die de hoek omloopt naar de Zwanestraat. De puien zijn sinds 1974 meerdere malen vernieuwd; ze worden aan de bovenzijde afgesloten door de nog originele, de hoek omlopende geprofileerde afdeklijst van koper.

De verdiepingen zijn geopend met zes reeksen hoge en smalle stalen vensters, die met een trapeziumachtige vorm uitspringen uit het gevelvlak; zij liggen iets verdiept in het gevelvlak tussen pilasterachtige muurdammen, die over twee bouwlagen doorlopen. De vensters die over twee bouwlagen doorlopen, bevatten een verfijnd gedetailleerde stalen roedenverdeling (4 x 2 in het voorvlak, geflankeerd door 4 x 1 zijruit) en natuurstenen onderdorpels. De borstweringen tussen de bovenste en onderste vensterpanelen zijn vervaardigd van metselwerk in sierverband (drie lagen met hierboven in het midden een kop in een verspringend patroon). De onderste reeks bezit natuurstenen onderdorpels; ook de muurdammen zijn bij de voet van natuursteen vervaardigd.

De gevel aan de Zwanestraat wordt gekenmerkt door een vergelijkbare vormgeving en gevelindeling zij het dat hier sprake is van vijf vensterreeksen en dat de vensters hier minder hoog zijn dan aan de voorgevel (een roedenverdeling van 2 x 2 in het voorvlak, geflankeerd door 2 x 1 zijruiten); de borstweringen tussen de vensters zijn dan ook hoger van afmetingen en opgemetseld in identiek sierverband dan in de voorgevel. Aan het uiteinde van de gevel bevindt zich een tweelaagse aanbouw onder een half schilddak, waarvan de gootlijst aansluit ter hoogte van de onderdorpels van de bovenste ramen van de hoofdzijgevel. Dit bouwdeel is opgemetseld uit dezelfde rode baksteen in kettingverband. De begane grond is vernieuwd en verbouwd ten behoeve van een entree naar de verdieping voor de huidige functie als 'lasergame'-ruimte. De bovenste verdieping is teruggelegd ten behoeve van een terras. De gevel op de eerste verdieping, bestemd als kantoorruimte, bevat een centraal geplaatst stalen erkerkozijn, dat eveneens trapeziumvormig uit het gevelvlak springt; het venster bezit een roedenverdeling van 3 x 4 in het voorvlak, geflankeerd door 3 x 1 en ? zijlicht). De erkervoet en bovenliggende borstwering voor het terras zijn gemetseld in kettingverband.

De achtergevel aan de smalle steeg bezit nog de oorspronkelijke raamindeling met stalen ramen met roedenverdeling en het aan de zuidwesthoek licht halfrond uit het gevelvlak springende trappenhuis

De gevels worden afgesloten door een geprofileerde houten bakgoot met overstek. Het voordakschild bevat vier kleine houten dakkapellen met kleine topjes; het zijdakschild aan de Zwanestraat drie.

Interieur

Van de oorspronkelijke indeling en aankleding is vrijwel niets overgebleven, met uitzondering van de voormalige dienstingang met trap en het oorspronkelijke, licht halfrond uitgebouwde trappenhuis aan de achterzijde en de kantoorruimte op de eerste verdieping aan de zijde van de Zwanestraat. Het trappenhuis heeft alle winkelverbouwingen overleefd, doordat de winkelruimte in de loop der tijd meer en meer naar de straatzijde werd verplaatst. Sinds lang niet meer in gebruik, verkeert het trappenhuis met glas-in-loodramen nog in compleet originele, maar zeer verwaarloosde staat. Het betreft drie hoge smalle glas-in-loodvensters die over drie verdiepingen doorlopen met een stalen roedenverdeling (elk afzonderlijk raam: 5 x 3). Om een transparante sfeer en goede verlichting te creeren is slechts spaarzaam gebruik gemaakt van gekleurde stukjes glas (rood, grijs en zwart). De binnenzijde van de kozijnen met de glas-in-loodramen is bekleed met een rij geelkleurige vierkante tegels.

Voorts inwendig van belang de stalen raamkozijnen met hang- en sluitwerk in de voor- en zijgevels die eveneens aan de binnenwand van het kozijn zijn bekleed met een rij gele ( nu overgesausde) vierkante tegels.

Waardering

Voormalig modemagazijn, gesitueerd op de hoek van de Guldenstraat en de Zwanestraat in het hart van het centrum van Groningen, gebouwd in 1939 in opdracht van J.H. Brenninkmeijer als modehuis H.B. op de plaats van twee klassieke herenhuizen, naar ontwerp van architect G.A. Heldoorn uit Leeuwarden in een vrij traditionele, aan de Delftse Schoolstijl verwante vormgeving.

Het gebouw is van algemeen belang voor de gemeente Groningen:

# vanwege zijn cultuurhistorische waarde als zijnde een markant overgebleven, kort voor de oorlog gerealiseerd pand dat deel uitmaakt van de gedeeltelijk verwoeste historische westelijke gevelwand van de Guldenstraat en vanwege zijn gedeeltelijke wederopbouw en handhaving van belang voor de geschiedenis van de Wederopbouw van de binnenstad van Groningen;

# vanwege zijn architectuurhistorische waarde zoals de esthetische kwaliteiten van het ontwerp die tot uiting komen in het materiaalgebruik als baksteen, natuursteen, koper, staal en glas-in-lood en vanwege de fraaie detaillering en de vorm en inbedding van de stalen vensters met verfijnde roedenverdeling in de gevels op de verdiepingen, vanwege de kwaliteit van het ambachtelijke siermetselwerk van de borstweringen van de verdiepingsvensters en de architectonische kwaliteit van het oude trappenhuis aan de achterzijde;

# vanwege zijn stedenbouwkundige waarde tot uiting komend in zijn massieve verschijningsvorm op een markante beeldbepalende plaats op de kruising van twee historische rooilijnen in het centrum van Groningen;

# vanwege zijn voor de gemeente Groningen relatieve en typologische zeldzaamheid als representant van een modemagazijn uit het midden van de vorige eeuw in een degelijk en ambachtelijk

uitgevoerd ontwerp;

# vanwege het interieur: van bijzonder belang het gepleisterde halfronde trappenhuis aan de achterzijde van het gebouw met zeldzame glas-in-loodpanelen, gevat in stalen raamkozijnen, passend bij de allure van een stedelijk modemagazijn.