STAAT IN GRONINGEN

Een paar ingrediënten

Begeesterde architecten verzinnen soms bijzondere ontwerpen. Vaak worden ze geremd door de gemeente die een breed scala aan regels hanteert. Die vindt het gebouw te hoog, het materiaalgebruik niet passend of de kleurstelling onjuist. Wat is mogelijk als er minder regels zijn?

De Schans 1: een grijskleurig, blokachtig woonhuis met vierkante ramen die ogenschijnlijk lukraak zijn verstrooid over de gevels. De blokvorm biedt houvast, de verspringende ramen zorgen voor verwarring. Maar voor alles geldt dat het huis opvalt door haar eenvoudige verschijning, een strakke doos met strakke vierkante ramen.

Architect Pieter Bas Zwaga ontwierp het huis voor zijn gezin: voor zichzelf, voor zijn partner Anke van der Wal en hun kinderen Mynke en Jelmer. Zwaga was aan vrij weinig regels gebonden. “Het stedenbouwkundig plan voor dit gebied schrijft woningen voor die bestaan uit twee of drie lagen. Een plat dak is verplicht en er mag slechts een beperkt aantal materialen worden gebruikt. Daarbinnen heb ik aardig mijn eigen gang kunnen gaan.”

De architect dacht bij het ontwerpen niet alleen aan zichzelf, aan wat hij wilde. Hij ging op zoek naar een idee dat het stedenbouwkundig plan maximaal tot zijn recht deed komen en daarnaast ruimte bood voor de eigen wensen van het gezin. “Een huis dat niet schreeuwt om aandacht, maar een abstracte woning, een simpele doos met gelijkvormige gaten. Een huis met een vierkant als uitgangspunt.”

Zwaga, wars van onevenwichtige lijnen, beschouwt het vierkant als de ultieme vorm van abstractie. Omdat een vierkant aan alle kanten even lang is en omdat het zich niet omhoog én niet omlaag richt. Een vierkant staat in zijn ogen voor balans en evenwicht. “Daarom zijn alle ramen vierkantig.”

Zwaga’s drang tot eenvoud, tot het elementaire kan soms extreme vormen aannemen. Zo wilde hij aanvankelijk alle binnenmuren wit schilderen, misschien her en der een led-lampje voor een beetje kleur. “Maar dat ging mij te ver,” reageert Van der Wal. “Dat vond ik wel erg Spartaans, erg saai en kaal. Daarom hebben we in alle kamers verschillende kleuren en materialen aangebracht. Inderdaad soms echte knalkleuren, zoals geel. Ook over het behang met plantenmotieven zijn we zeer tevreden.” Zwage geeft toe dat hij zijn partner nodig heeft om hem enigszins te temperen in zijn drang tot het elementaire. “Die rommelige boekenkast in de verder strakke woonkamer doet het eigenlijk best wel goed.”

Binnenshuis blijkt al gauw dat de ramen niet lukraak zijn geplaatst. Integendeel, ze zijn weloverwogen gepositioneerd. Sommige zorgen voor vrij en ruim uitzicht naar buiten, andere voorkomen inkijk. Ramen hoog in de wand, nagenoeg tegen het plafond, zorgen voor de juiste lichtinval. Ramen vanaf de vloer zorgen er voor dat de op de grond spelende kinderen naar buiten kunnen kijken.

Vanaf de straat blijft de raampositionering een lukrake indruk maken, zorgt ze voor verwarring. De voorbijganger kan uit raamplaatsingen niet opmaken welke verdieping zich achter welk raam bevindt. “Mooi,” reageert de architect, “want ik houd er niet van dat voorbijgangers een gebouw gemakkelijk kunnen lezen. Mijn huis moet vragen oproepen, er moet spanning van uitgaan.”

Ook de gelijkvormigheid van de ramen (allemaal vierkanten) zorgt voor verwarring, maakt het huis moeilijk leesbaar. Normaliter heeft een woonkamer een groot panoramaraam en heeft een wc een klein, rechthoekig raampje. Bij De Schans 1 is niet afleesbaar welke functie zich achter welk raam bevindt. Zwaga: “Is het je trouwens opgevallen dat sommige ramen in de gevel zijn verzonken en dat andere uitsteken? Daarmee heb ik de strakke egale buitenmuren wat levendiger gemaakt, wat speelsheid verleent.”

De architect mag zich dan af en toe een frivoliteit permitteren, hij blijft bij de stellingname dat je zo weinig mogelijk moet doen binnen een project. Eenvoud siert, alles draait om balans en evenwicht. “Ik vergelijk het ontwerpen van een gebouw wel eens met de Italiaanse keuken. Italianen kunnen met een paar ingrediënten, die wel van goede kwaliteit moeten zijn, een verrukkelijk gerecht maken. Met een bosje verse basilicum, enkele zongerijpte tomaten en wat buffelmozzarella brengen ze menigeen in vervoering. Architectuur mag voor mij ook zo zijn.”